Wandeling vrijdagmorgen in Leut-Maasmechelen (B)

Vilain XIIII is een Vlaams adellijk geslacht dat de titel burggraaf voert. Deze familie speelde een aanzienlijke rol in de onafhankelijkheidsstrijd van België. Drie van haar leden maakten deel uit van het Belgisch Nationaal Congres. Daarvoor nog zijn heel wat Vilains actief in de lokale en gewestelijke politiek binnen het graafschap Vlaanderen. Leden van de familie brengen het onder meer tot burgemeester van Aalst en Gent.

Walter van Gent (overleden voor 8 november 1260), heer van Sint-Jansteen, zou als eerste de naam Vilain aangenomen hebben. Vilain wordt lange tijd met dubbele ‘l’ geschreven en kent ook een Nederlandse versie, namelijk Vileyn. De naam Vilain is afgeleid van ‘villa’ en betekent zoveel als dorp of dorps en gaat terug op het bezit van twee dorpen door Walter. Doorheen de tijd zal de naam ‘van Gent’ vervallen en de naam ‘Vilain’ worden verdergezet.[1]

De naam van de familie wordt uitgesproken als Vilain Quatorze. De naam wordt Vilain XIIII geschreven en niet - zoals men zou verwachten - Vilain XIV. Hierover bestaan diverse theorieën (volgens Frans van Kalken zelfs fantasieën). Zo zou zonnekoning Lodewijk XIV van Frankrijk de grootbaljuw van Gent, een zekere Vilain, de toestemming hebben geheven zijn naam te verfraaien door een cijfer achter zijn naam te plaatsen. Over de vreemde nummering bestaat ook een anekdote die Louis Hymans vermeldt in zijn La Belgique contemporaine. Zo zou Willem I der Nederlanden aan Philippe Louis Vilain XIIII het volgende gevraagd hebben: "Vous êtes donc toujours numérotés comme les fiacres [huurrijtuigen]". Vilain XIIII zou daarop geantwoord hebben: "Oui Sire, et comme les rois." Waarschijnlijk is het de bedoeling geweest om twee takken van de familie van elkaar te scheiden. Piet Lenders stelt dat het verschil ligt tussen een jongere en een oudere tak van de Vilains. Volgens van Kalken gaat de XIIII terug op een zekere Josse Vilain, een bastaardzoon van Philippe Vilain. Hij zou van zijn natuurlijke vader een stuk grond van veertien bunders groot hebben gekregen. Het nummer veertien (XIIII) zou daarop slaan en dient een onderscheid te maken tussen de bastaard- en de legitieme tak van de familie Vilain.[2] [3]

De familie komt voort uit die der burggraven van Gent, en had in de 19e en 20e eeuw een thuisbasis in Bazel. Het aanzienlijke familiekasteel Wissekerke werd na het overlijden van de laatste bewoonster, Edith Vilain XIIII-le Grelle, in 1991 eigendom van de gemeente Kruibeke. De familie heeft ook een kasteel in Leut-Maasmechelen, in Belgisch Limburg